19 -iyun kúni Tashkent qalasında Ekologiya, átirap -ortalıqtı qorǵaw hám ıqlım ózgeriwi ministrligi tárepinen Jáhán banki hám Birlesken Milletler Shólkeminiń Átirap -ortalıq programması (UNEP) menen sheriklikte “Oraylıq Aziyada taza hawa menen keleshek qurıw” uranı astında birinshi joqarı dárejedegi siyasiy regionlıq baylanıs bolıp ótti. Regionlıq baylanıs Kazaxstan, Qırǵızstan, Tadjikistan, Turkmenistan hám Ózbekstannıń túrli mámleket keńseleri wákillerin jıynadı. Ilajda Aziya hám Evropadan hawa sapasın basqarıw salasındaǵı jetekshi qánigeler de qatnastı. Ilajdan gózlengen maqset region mámleketleri arasında muwapıqlastırılgan háreketlerdi xoshametlew hám hawa pataslanishining aldın alıw salasında bilim almaslawdan ibarat. “Ózbekstan Oraylıq Aziyanıń basqa mámleketleri sıyaqlı hawanıń pataslanıwı menen baylanıslı máselelerge dus kelip atır hám biz bul mashqala asıǵıs hám nátiyjeli sharalardı talap etiwin túsinemiz. Buǵan baylanıslı sheriklik hám tájiriybe almaslaw zárúrligini tán alamız, sebebi ekologiyalıq mashqalalardıń shegarası joq. Bul ilaj bilim almaslaw, perspektivalı jantasıwlardı talqılaw hám mámleketlerimizdegi hawa sapasın jaqsılawǵa qaratılǵan anıq ilajlardı islep shıǵıw ushın nátiyjeli maydanǵa aylanadı”,- dedi Ózbekstan Ekologiya, átirap -ortalıqtı qorǵaw hám ıqlım ózgeriwi ministri orınbasarı Jusipbek Kazbekov. Ilaj dawamında qatnasıwshılar Oraylıq Aziya mámleketlerinde hawa sapasın basqarıw salasında húkimet ilajları hám ámeliyatın úyrendiler. Atmosfera hawasınıń pataslanıwı tásiri boyınsha maǵlıwmatlar almaslaw metodologiyasi usınıldı hám hawa sapasın basqarıw boyınsha regionlıq sheriklikti jedellashtirishning ústin turatuǵın baǵdarları belgilendi. Baylanısde qatnasıw jetip atırǵan mámleketler wákilleri óz húkimetleriniń sheriklikti tereńlestiriw hám hawa sapasın jaqsılaw boyınsha tiyisli ilajlardı islep shıǵıw boyınsha qatań pozitsiyada ekenligin tastıyıqladilar. “Hawa sapasın basqarıw quramalı process bolıp, hawa pataslanıwı dáreklerin túsiniw hám tiyisli tarmaqlardaǵı jaǵdaynı jaqsılaw ilajların belgilewdi talap etedi. Bul ilajlar jáne de tolıq maǵlıwmatlar, qońsılas mámleketler arasında uyqaslastırılgan nátiyjeli nızamshılıq, kúshli mámleket institutları hám rawajlanǵan jasıl infratuzilmani talap etedi. Birgelikte háreket qılıw arqalı Oraylıq Aziya mámleketleri region hawasın jáne de tazalawǵa erisiw múmkin!”,- dedi Jáhán bankiniń átirap -ortalıq, tábiyiy resurslar hám moviy ekonomika boyınsha global direktorı valeri Hikki. Atap ótiw kerek, hawanıń pataslanıwı global mashqala esaplanadı. Hár jılı 7 millionǵa jaqın adam hawa pataslanıwınan kelip shıǵıs keselliklerden opat etedi. Atmosferanıń pataslanıwı insan salamatlıǵına tásirinen tısqarı, jılına 8 trillion dollardan kóbirek bahalanǵan úlken ekonomikalıq joytıwlarǵa alıp keledi. Átirap -ortalıqqa úlken zárer jetkeredi. Oraylıq Aziyada, dúnyanıń basqa bólimlerinde bolǵanı sıyaqlı, qala hám awıllardaǵı hawa sapasına sanaat, ıssılıq tarmaǵı hám transportda qazib alınatuǵın janar maydıń janıwı nátiyjesinde jergilikli pataslanıw nátiyjesinde kelip shıǵıs transchegaraviy pataslanıw tásir kórsetip atır. Bunnan tısqarı, qalalarda pataslanıw dáreklerinen biri qum hám shań dúbeleyleriniń kusheytiwi esaplanadı. Oraylıq Aziyadaǵı hawa sapası menen baylanıslı keselliklerdiń kópshiligi hám erte ólimler diametri 2, 5 mikron yamasa odan kem (PM2. 5) bolǵan mayda bóleksheler menen baylanıslı. Regiondıń iri qalalarında olardıń konsentraciyası kóbinese Jáhán den sawlıqtı saqlaw shólkemi (JSST) tárepinen usınıs etilgen hawa sapasınıń ruxsat etilgen kórsetkishlerinen bir neshe teńdey joqarı. Bul, ásirese, qıs máwsiminde ıssılıq tarmaǵınıń jedel islewi dáwirinde bilinedi. Global hawa sapasın gúzetshi IQAir portalı maǵlıwmatlarına kóre, Oraylıq Aziya qalaları kóbinese dúnyanıń hawası eń pataslanǵan qalalar qatarından orın aladı.
Ekologiya, átirap -ortalıqtı qorǵaw hám ıqlım ózgeriwi ministrligi veb saytı
